"Het financieel kapitalisme ligt onder vuur”, schreef een Britse krant onlangs, toen banken wereldwijd omvielen en Wouter Bos nog een wanhoopsdaad moest bedenken om Fortis te redden. De financiële zeepbel spatte uiteen. En dat zouden we ook flink ingepeperd krijgen! Doemdenkers repten over 'het einde van het kapitalisme'. Zelfs VVD-ideoloog Frank Ankersmit keerde zich af van 'ordinair marktdenken'. Ook de naam van Karl Marx viel hier en daar“Het financieel kapitalisme ligt onder vuur”, schreef een Britse krant onlangs, toen banken wereldwijd omvielen en Wouter Bos nog een wanhoopsdaad moest bedenken om Fortis te redden. De financiële zeepbel spatte uiteen. En dat zouden we ook flink ingepeperd krijgen! Doemdenkers repten over ‘het einde van het kapitalisme’. Zelfs VVD-ideoloog Frank Ankersmit keerde zich af van ‘ordinair marktdenken’. Ook de naam van Karl Marx viel hier en daar.
Terugneuken met Karl Marx: kom er anno 2008 maar eens op! Wie-o-wie, vroegen wij ons af, leest er eigenlijk nog werk van Karl Heinrich Marx? Wie koopt er überhaupt nog linkse boeken? Sargasso was nieuwsgierig en vroeg het aan medewerkers van de Rooie Rat in Utrecht – een van de meest linkse boekhandels in Nederland – te weten Joop (59) en Raoul (27). Joop werkt al vijftien jaar bij de Rooie Rat en is een van de langst werkende van het ‘kollektief’. Hij studeerde politicologie, maar laaft zich tegenwoordig aan alles wat met filosofie te maken heeft. Raoul werkt er pas sinds kort. Hij wilde ooit een eigen boekhandel beginnen. Na een studie maatschappelijk werk en filosofie raakte hij moe van het solliciteren. De Rooie Rat verwelkomde hem echter met open armen…
Klik hieronder voor een interview met de twee pleitbezorgers van het linkse boek…
– Heej, Joop en Raoul… De Rooie Rat, dat lijkt me een echte geuzennaam. Wie heeft die naam ooit bedacht?
Joop: “De naam is bedacht door ’t toenmalig 1971/1972-‘kollektief’. Bij ‘Rat’ moet je denken aan een gedicht van Heine, ‘de rattentrek’ en ‘Rooie’ spreekt natuurlijk voor zich.”
Raoul: “Het is overigens grappig dat sommige niets vermoedende bezoekers de naam totaal niet associëren met links. We krijgen dan ook nog regelmatig verbaasde blikken als blijkt dat we de Telegraaf niet verkopen.”
– Begin jaren tachtig werden er wel eens ramen bij de Rooie Rat ingegooid. Komt dat nog wel eens voor?
Joop: “Nee. Tegenwoordig moeten we soms wat spuug van de ramen halen. De tegenstanders zijn dus milder in hun afkeer geworden.”
– De meeste stenengooiers waren geen extreemrechtse lieden, maar bleken mensen te zijn die teveel gezopen hadden. Was dat destijds niet een beetje een tegenvaller?
Joop: “Omdat we de stenengooiers nooit te spreken kregen en ook niets van de drankorgels wisten, namen we aan dat ’t om de boeken in de etalage ging.”
– Er was zelfs ooit een ‘rolluikenaffaire’. Veel medewerkers zouden opstappen als er rolluiken tegen stenengooiers zouden worden geplaatst. De boekhandel moest laten zien niet bang te zijn. Hoe zit het met de rolluiken bij de Rooie Rat anno 2008?
Joop: “Ook nu denken we in politieke tegenstanders in plaats van politieke vijanden.”
Raoul: “Het fijne aan de Rooie Rat en al haar medewerkers is dat we allemaal openheid nastreven. We willen kritisch en genuanceerd denken motiveren. Als we een gesloten ‘linkse kliek’ zouden worden, zouden we ons doel als idealistische boekhandel voorbij schieten.”
– De winkel heeft geen eigenaar. Er is een stichtingsbestuur en een collectief van vrijwilligers en betaalde medewerkers. Krijgen de betaalde medewerkers ook allemaal hetzelfde salaris?
Joop: “Gaat je niets aan.”
Raoul: “
– Veel linkse boekhandels zijn verdwenen. Wat heeft de Rooie Rat overeind gehouden?
Joop: “De Rooie Rat ging met zijn tijd mee, werd veelzijdiger. Orthodox, extreem en gematigd links vinden er hun boeken. De winkel en haar medewerkers hebben een goede band met een grote diverse klantenkring. Een actieve wisselwerking tussen de klanten en inkopers bepalen grotendeels het assortiment. ‘Actievoeren’ kun je ook intelligent aanpakken. Verder hebben we een zeer uitgebreide selectie filosofie die door veel klanten zeer gewaardeerd wordt.”
Raoul: “In tegenstelling tot wat sommigen menen te vinden in de Rooie Rat, zoals louter activistisch en ‘ondergronds’ materiaal, kan de Rooie Rat ook aangemerkt worden als een specialist in politiek, historisch en filosofisch werk. Aangezien we geen winstoogmerk hebben, kunnen we binnen deze thema’s veel meer de breedte in gaan, in tegenstelling tot commerciële boekhandels of boekhandels die hun idealen te rigide hebben voorgesteld.”
– Is ‘winst’ nog steeds een vies woord bij jullie?
Joop: “We spreken van ‘financiële reserve’. Als winst vies zou zijn, dan zou verlies lekker zijn? Dat masochisme zijn we voorbij…”
Raoul: “We vinden het linkse boek belangrijk en we willen dit toegankelijk maken voor zoveel mogelijk mensen; mensen informeren, kritischer en bewuster maken. Alles wat wij aan winst of aan financiële reserves opbouwen, dient in principe dit doel.”
– In een jubileumboekje van de Rooie Rat staat dat er vroeger wel eens boeken verdwenen, omdat medewerkers ze niet links genoeg vonden of te gewelddadig. Het Anarchistisch kookboek bijvoorbeeld…. Hoe is dat tegenwoordig?
Joop: “Dat kookboek wordt nog steeds soms besteld en verkocht. Dat boeken ‘verdwenen’ kun je een kinderziekte noemen. Na 36 jaar mogen de winkel en de medewerkers zich volwassen noemen.”
Raoul: “Ik heb meer moeite met populaire filosofie – of quasi-filosofische verhandelingen, voorverpakt en voorgesneden – dan met boeken die niet héél links zijn, maar wel scherpte hebben. Tsja, een beetje pretentieus, maar ergens moet je je onderscheiden.”
– Zijn er nog wel eens discussies in het collectief over boeken die niet ‘links’ genoeg zijn om te verkopen?
Joop: “Het komt voor dat een boek onterecht de winkel in komt. Dat ontdek je pas als het te laat is… Dan wordt ’t niet bijbesteld of enkel als klantbestelling. Los hiervan is er regelmatig discussie over allerlei onderwerpen met betrekking tot geschiktheid…”
Raoul: “Nu lijkt de discussie vaak meer te gaan of een boek een nieuwe, originele en zinvolle bijdrage levert aan een bepaald onderwerp. Zeker als de auteur redelijk onbekend is en het onderwerp al door velen uitgemolken.”
– Welke linkse schrijver heeft de meeste boeken verkocht via de Rooie Rat?
Joop: “Veel verkochte linkse auteurs zijn: Chomsky, Badiou, Agamben, Sloterdijk, Naomi Klein, Noreena Hertz.”
– Zijn er ook linkse boeken die heel moeilijk verkrijgbaar zijn?
Joop & Raoul: “Daar zouden we niet onmiddellijk een antwoord op kunnen geven. Gelukkig worden veel oude linkse werken weer uitgebracht. Voor de rest gaat het toch om bijzondere en originele drukken die lastig te verkrijgen zijn.”
– Leveren jullie ook kritische Islam-boeken?
Joop: “Jazeker. Naast de Koran – populair en wetenschappelijk – is er kritische literatuur met betrekking tot fundamentalistische en liberale stromingen in de Islam én Christendom. En aanverwante werken die ingaan op de moslimidentiteit, ‘oost-west’-vraagstukken en belichtingen op een veranderende ‘seculiere’ samenleving.”
– Wat is het meest radicale boek dat via de Rooie Rat te verkrijgen is?
Joop: “Kwa eenvoud vind ik nog steeds het meeste radikale boek ‘Kikker en de vreemdeling’ van Max Velthuis…”
Raoul: “Wat mij betreft behoren Kants kritische werken tot de radicalere boeken.”
– Wat voor publiek komt er tegenwoordig eigenlijk in de Rooie Rat?
Joop: “Heel divers, jong en oud, vakbondsmensen, ruige actievoerders, rechtse lieden, professoren, studenten, nietsvermoedende voorbijgangers, verzamelaars en buurtgenoten.”
Raoul: “En ook veel toeristen die klaarblijkelijk van ons hebben gehoord of per ongeluk bij ons terechtkomen.”
– Wel eens linkse bekendheden als Jacqueline Cramer, Wijnand Duyvendak of Wouter Bos in de winkel gezien?
Joop: “Wel bekende lieden uit de Utrechtse gemeentepolitiek. En bij het verzenden komt nog wel eens een ‘bekend iemand’ voorbij.”
– Welke titel die jullie op voorraad hebben zou je aan Wouter Bos willen aanraden?
Joop: “Op zich iets van Jan Marijnissen.”
Raoul: “‘Pleidooi voor populisme’ van David Reybrouck.”
– Jullie verkopen ook collector’s items, zoals een poster waarop Geert Wilders voor extremist wordt uitgemaakt. Al veel van verkocht?
Joop: “Deze is zelfs uitverkocht.”
Raoul: “We hebben nog wel een aantrekkelijke gratis poster met Wilders en een vrouw met hoofddoek in een ‘Gone with the Wind’-pose. Er is nogal wat discussie geweest over de precieze betekenis van deze poster, maar hij is bijzonder kunstig en subtiel.”
– Het is natuurlijk onvoorstelbaar dat Wilders de Rooie Rat ooit bezoekt. Maar indien hij langs zou komen, is hij dan wel welkom?
Joop: “Wilders mag een politiek tegenstander zijn, hij is zeker welkom. We zouden hem graag een doos boeken kado doen. Bijvoorbeeld met wat historische literatuur met betrekking tot zondebok-denken, zoals in de dertiger jaren. Verder wat oefenmateriaal voor ideeën over sociale strijd van werkende mensen toen en nu. We zouden hem willen afbrengen van het tegen elkaar opzetten van verschillende bevolkingsgroepen – ‘allochtoon’ versus ‘autochtoon’, etcetera. En hem inzicht laten krijgen in de samenstelling of eenheid van de onderklasse in ons land.”
Raoul: “Ik twijfel tussen hem knevelen en vastknopen op een stoel, om hem dan in een langdurige monoloog haarfijn te wijzen op de tegenstrijdigheden in de ondemocratische doelen die hij nastreeft, maar voert onder het mom van democratische principes. Om hem vervolgens uit te leggen dat hij met zijn monolithische conceptie van ‘de Islam’ als een homogene groep nooit recht kan doen aan de werkelijkheid. Maar ik denk dat ik hem eerst een snelcursus argumentatieleer moet geven, want die oneliners van hem brengen ons en hem nergens behalve naar een samenleving van wantrouwen en haat.”
– Maken jullie het nog wel eens mee dat een klant razend wordt, omdat er een ‘fout’ boek in de winkel ligt?
Joop: “Razend is een groot woord, maar er wordt soms wel verbaasd gedaan en gemopperd, wat dat ene boek hier doet. Een andere keer hebben we iemand die herhaaldelijk opmerkt dat Loesje antisemitisch zou zijn. Of een klant die de deur gewezen wordt, omdat ie volhoudt dat Anne Frank niet zelf haar dagboek heeft geschreven.”
Raoul: “Een boek kan wat mij betreft nooit ‘fout’ zijn, mits in redelijke handen. Vaak berust een verontwaardiging op een vooroordeel, een misvatting of krankzinnigheid.”
– Bestaat de Linkse Beweging eigenlijk nog wel?
Joop: “Zoals bekend is de Linkse Beweging van goed willende mensen ook een product van het kapitalisme en de crisis die het op gezette tijden doormaakt. We zitten er middenin. En de klappen kunnen door nationalisatie nog worden opgevangen. Maar dat het neoliberale tijdperk op zijn eind loopt, is duidelijk. In de media lees en hoor je dat linkse ideeën over de gemengde economie, zoals van Keynes, weer in zwang raken. Tot en met de angst in de financiële sector voor een herleving van de planeconomie. Kortom, waarom denk je dat de rechterkant om de haverklap haar pijlen op de linkse kerk richt? Omdat ze zelf afwezig is – in vakbewegingen en politieke partijen.”
Raoul: “Ik denk dat ‘De Linkse Beweging’ een obscuur begrip is. De ene keer begrijpt men hem als historisch, de andere keer zoekt men een authentieke linkse beweging. Ik denk dat je minimaal kunt zeggen dat ‘de linkse beweging’ in ieder geval altijd is en blijft bestaan, zolang er mensen zijn die niet kiezen voor het gemak en de eigen vanzelfsprekende welvaart en bereid zijn zich te verzetten tegen onrechtvaardigheid en ongelijkheid. Het doorlopende collectieve geweten van de mens als pluriform maar sociaal wezen…”
– En linkse uitgeverijen, bestaan die nog?
Raoul: “Ja, we hebben Atalanta, Ijzer, Papieren Tijger, Kelder, De Dolle Hond, om maar een paar te noemen.”
– Wat vinden jullie trouwens van de hetze van rechtse bladen en politici tegen GroenLinks en de PvdA?
Raoul: “Komkommertijd lijkt me niet meer een goede verklaring, aangezien de pijlen regelmatig nog op links gericht staat. Het is natuurlijk idioot dat het publieke debat misbruikt wordt voor dit soort kinderachtige stemmingmakerijen en ‘ad hominem retoriek’. Ik bedoel, ik heb ook niet zo’n hoge pet op van de PvdA en GroenLinks, maar zij laten nog wel altijd zien dat ze het debat inhoudelijk kunnen voeren. Alleen het lijkt een beetje alsof ze de ruggengraat kwijt zijn geraakt om het extremisme in de media, maar ook van TON en PVV, op een heldere en resolute manier te pareren. Het politieke, maar ook publieke debat lijkt nu gereduceerd te zijn tot een praktijk van welles-nietes en het in diskrediet brengen van de tegenstander. In dit opzicht treft iedereen blaam, want in het gekrakeel gaat het genuanceerde woord vaak verloren. Neem Duyvendak. Waarom is hij niet zo stoutmoedig om aan te geven dat in sommige gevallen ‘burgerlijke ongehoorzaamheid’ moreel en politiek gerechtvaardigd kan worden? Hij zou niet de eerste zijn die dat betoogt.”
– Wordt het gewoon niet eens tijd dat Links Nederland weer uit zijn schulp kruipt en hardop zegt: ik was vroeger een linksradicale actievoerder…?
Raoul: “Het gaat niet om vroeger, het gaat niet om een algehele biecht om te laten zien dat Links leeft. Evenmin is het aan politici om daarin vooruit te lopen. Ik denk dat het tijd is dat arbeiders, dienstverleners, leraren, verpleegkundigen, etcetara van zich laten horen. En ik denk dat ook intellectuelen uit de academie moeten kruipen en eens leren met hun gezicht naar de samenleving te staan. Onze samenleving lijkt zo snel te gaan, dankzij de media, het consumentisme en dergelijke, dat zodra de ene hetze weer vergeten is, de andere ontstaat. Wat nodig is, is een onderbreking van die beweging. Een moment van algehele bezinning. Of, zoals anderen het treffend kunnen zeggen, ‘breaking the spell’.”
**Speciale actie voor Sargasso-lezers en -lezeressen!**
Komende twee weken krijgt iedere Sargasso-lezer die – onder vermelding van ‘Ik ben Wilders ook zo zat, dus bestel ik bij de Rooie Rat’ – een bestelling bij boekhandel de Rooie Rat plaatst, een klein verrassingspakketje. Beloven doen we u onder meer een alternatieve Wilders-poster, een selectie ansichtenkaarten en andere leuke linkse prullaria!
*De actie geldt zolang de voorraad strekt…
Lees meer berichten op Sargasso.